Spiserørs- og magesekkreft

Jus váruhit borasdávdda čoddagis ja čoavjjis de don dávjjimusat čujuhuvvot lagamus buhcciidvissui oažžun dihte endoskopi iskosa, mainna govvejit čoddaga ja čoavji siskkobealde. Jus oaidnit maidege maid ballat ii leat nu movt galgá, de váldit mii gođusiskosiid. Jus iskkus čájeha ahte leat seallarievdadeamit čujuhuvvot don dábálaččamusat Universitehtabuhcciidvissui.

Nubbe lávki čielggadeames lea álot CT-iskkus geahppáin ja vuovddas.

Pasieantta dieđut – čielggadeapmi čotta – ja čoavjeborasdávdda váruhusas. Dearvvašvuođadirektoráhta.(helsedirektoratet.no) 

Jus galggat čuohpahussii čottaborasdávdda geahčil sáhttá lea ahte váldo PET-scan, dat lea iskkus mas rádioaktiiva sohkarbihtážiid(sukkermolekyler) cirgguhit/bidjet varrii. Ollu sorttat borasdávdaseallat njammet buorebut sohkarbihtážiid go eará seallat, ja danin de ruodnájit/čuvget borasdávdaseallat røntgengovas. Jus leat šattalmasat čottaráiggis de váldet maid muhttinháve ultra-jietna iskosiid endoskopa čađa.

Čuohpahusdálkun čotta – ja čoavjeborasdávddas lea viiddis, sihke dábálaš veadju ja eará dávddat fertejit árvvoštallot, ja vejolaš čielggadeamit dahkkot ovdal dálkkodeapmi álgá.

Jus dus lea borasdávda de mii dál plánet makkár dálkkodeapmi dutnje lea buoremus. Mearrádusa mii váldit duinna ovttas, dábálaččat árvvoštallat dan vuođul mii váldo fágaidgaskasašbargojoavku čoahkkimis.  

Dus lea riekti mielde leat mearrideame ja mearrádus váldo ovttas duinna. Diet dadjo ovttasráđiidválljen. Jus gávdnojit eambbo vejolašvuođat oaččut don dieđuid makkár ovdamunit ja heajut beallit leat daid iešguđet molssaeavttuin. De sáhtát ieš daid dieđuid vuođul veardidit mii dutnje lea deaŧalaš.
Dát leat golbma gažaldaga maid sáhtát mis jearrat:

1. Makkár molssaeavttut mus leat?
2. Makkár ovdamunit ja heajut bealit dien molssaeavttuin leat?
3. Man jahkehatte lea ahte mun daid boađan vásihit?

Čoavjeborasdávdda dálkun

Eanaš pasieanttain čuhppet eret olles dahje beali čoavjjis, mii vuolgá das gokko šattalmas lea. Čuohpahus sáhttá leat rabas čuohpahus dahje čuhppet endoskopi čađa (kikkhullsteknikk). Jus leat vuollel 75 jagi oažžut njeallje seallamirkodálkuma sihke ovdal ja maŋŋel čuohpahusa. 

Dábálaččat eai ávččut seallamirko pasieanttaide badjel 75 jagi dahje geain lea garra/duođalaš váibmosivva. Dalle lea čuohpahus dat dábáleamos dálkkodeapmi. Dat lea maid dábálaš jus šattalmas lea bajildusas. Jus šattalmas lea bajildusas, ii leat nu guhkás ollen, dahje lea hui unni, sáhttet endoskopi,a čađa váldit eret.

Fertet rehkenastet leat buhcciidviesus sullii vahkku maŋŋel go leat čuohppan eret olles čoavjji dahje oasi čoavjjis. 

Jus šattalmasa eai sáhte eret váldit de leat seallamirko vejolaš dálkkun. Seallamirko sáhttá leat maid áidna vejolaš dálkkun jus it gierdda stuorat čuohpahusa.

Seallamirko šattalmasaid vuostá sáhttá leat garas rupmašii. Ferte guorahallot boađat go gierdat dálkkodeami ja leago ávkkiin dutnje, go buohtastahte dan noađi ektui maid boađat vásihit. 

Čottaborasdávdda dálkun

Borasdávdadálkkodeapmi čoddagis dan váras ahte galggat dearvvašmuvvat lea ovttasteapmi seallamirkkuin, suonjardálkun ja dasto čuohpahus. Sivvan dasa lea ahte vaikko leat smávvát šattalmasat, de juo dávdda álggus njommot čoddagis lagas lymfačuolmmaide. Dat dáhpáhuvvá dušše spiehkastagas ahte mii čuohppat pasieanttaid álgodálkkodeami haga. Muhttin bajildus šattalmasat sáhttet dálkkoduvvot dan lági mielde maid mii daddjo: endoskopisk reseksjon.

Sihke ovdadálkkodeapmi seallamirkkuin ja suonjardálkumin, ja dasto čuohpahus lea mearkkašuhtti lossat. Du agi, obbalaš veaju ja eará vejolaš dávddaid ferte dárkilit árvvoštallat ovdal diekkár dálkkun bidjo johtui. Dálkkodeapmi lea ovddemuččat deaddun geahppáide, ja pasieanttat geat borgguhit fertejit heaitit unnimusat 8 vahkku ovdal čuohpahusa. Dábálaččat isket ovdal čuohpahusa movt geahppát doibmet.

Dat sáhttá leat riekta vuordit čuohpahusain girtta 12 vahkku rádjái dan rájes go suonjardálkun lea heaittihuvvon danin go don leat de buoret veajuid alde, ja maid danin go suonjardálkun doaibma máŋgga vahkku maŋŋel go lea heaittihuvvon. Lea čájehuvvon ahte sáhttá čatnat oktii dálkkodeami beaktilvuođa ja guhkitáigge ceavzima (guhkkit eallima).   

Čuohpahusa bokte luvvejuvvo čoavji eret vuovddas ja das ráhkaduvvo revre. Mannet maid sisa olgešbeale raddevuovdda ja váldet eret stuora oasi čoddagis ja lymfačuolmmaid mat leat čoddaga birra. Čoavjerevre giddejuvvo čoddagii mii lea báhcán. Dien čuohpahusa sáhttá dahkat sihke kikkhullsteknikk/ endoskopi čuohpahusain ja rabas čuohpahusain.

Jus it sáhte čuohpahuvvot go šattalmas lea beare stuoris/viiddis, sáhttit mii muhttin háve addit garraset suonjardálkuma ja seallamirkodálkuma, jus dus lea buorre veadju. Dat sáhttá guhkidit eallima.

Máŋgasis ii leat ávki čuohpaheamis, iige viiddis seallamirkkodálkkodeamis iige suonjardálkkodeamis agi ja veadjima dihte. Okta vejolaš dálkkodeapmi lea bidjat nu gohčoduvvon “stent" (sylinder) rahpan dihte čoddaga. Okta eará vejolašvuohta lea oanehis áigge suonjardálkun.

Jus it sáhte čuohpahuvvot danin go dávda lea beare viidát mannan, de dávjá lea seallamirku maid sáhttit fállat.

Geahppudan dálkun 

Riikaviidosaš ja riikkaidgaskasaš njuolggadusaid mielde it gohččojuvvo jámma bearráigehččui oaidnin dihte lea go borasdávda fas boahtán ruovttoluotta/maŋás. Baicca čuvvot mielde movt du borran doaibmá.  

Mii dávjá oaidnit ahte rumaš hárjána dan ođđa dillái 8-12 vahkku maŋŋel dálkkodeami. Dan maŋŋel it galgga dárbbašit šat biepmo lasáhusa. Dain geain váldet eret čoavjji dárbbašit dábálaččat lassi B12 vitamiinnaid moatte geardde jagis.

Jus dus lea čuohpaduvvon čotta sáhttá árpašuvvat dakko gokko čotta ja čoavjji leaba lakton oktii. Jus dus leat njiellanváttisvuođat sáhttet endoskopi,ain galljudit lavtta bokte. 

Revre mii lea ráhkaduvvon čoavjeseahkas guorrana dábálaččat heajubut go dábálaš čoavji. Dan boađat mearkkašit ahte raddi dievvá ja boahtá suvrra reavgganas/čáhcečolohat. Muhttimin sáhttit mii dien buoridit dainna lágiin ahte fanahit gokčandeahki baloŋggain.

Biebmu ja borrandábit čuohpahusa maŋŋel

Jus dus leat váldán olles dahje oasi čoavjjis fertet borrat unnit hávális ja dávjjit go ovdal, dábálaččat 5-6 geardde jándoris. Lihkatge deaddu boahtá leat pasieanttain sullii 10 kilo unnit go lei ovdal go dávda bođii.

Obbalaš borrannjuolggadusat mielde galget sihke sii geat leat ožžot divššu čottaborasboradávdda ja čoavjeborasdávdda geažil sirret goike borramuša ja juhkosiid. Dat mearkkaša dan ahte dan maid borrat, dan it galgga doidit vulos ollu juhkosiin. 

Go borramuš manná jođáneappot suolbmunkanála čađa maŋŋel dálkkodeame ávžžuhit mii ahte leat várrugas sohkkariin ja vuddjes borramušain. Roavva karbohydráhtat ja proteiinnat leat ollu buorebut.   

Don oažžut biebmorávvagiid ovtta áiggi maŋŋel dálkkodeame. Man guhka dan dahket veardidit olbmos olbmui. Beroškeahttá lea aŋkke deaŧalaš ahte sii čuvvot mielde suolbmudanváttuid maŋŋel daid čuohpahusaid.